Haken op de kiezen

Haken, een bekend en vaker voorkomend gebitsprobleem. Haken ontstaat indien de bovenste rij kiezen wat verder naar voren staan ten opzichte van de onderste rij. Het voorste deel van die eerste kiezen (Triadan 106 en 206) hebben daardoor niets om op af te slijten en ‘groeien’ door. Bestaat deze situatie (te) lang, dan ontstaan er dit soort haken op die kiezen. Dergelijke haken belemmeren de maalbeweging aanzienlijk en daarmee een goede voedselverwerking door het paard. Haken moeten dan ook altijd weg gevijld worden.

Haken op de eerste kiezen boven gaan vaak gepaard met haken, tegenovergesteld, op de achterste kiezen onder (Triadan 311 en 411). Zonder een speculum, goede lamp en het afvoelen van de kiezenrijen zul je deze achterste haken zeker kunnen missen. Mis je ze of laat je ze zitten? Dan gaan ze, na verloop van tijd, vanzelf in de bovenkaak prikken. een pijnlijke aangelegenheid voor een paard. 

De meest voorkomende reden voor het ontstaan van haken is een over- of onderbeet. Dus heb je een paard of pony met een overbeet? Dan is het aan te raden minimaal eens per jaar een gebitsbehandeling te doen!

Overmatige slijtage snijtanden door kribbebijten of graasmasker

Hier een voorbeeld van overmatige slijtage van de middelste snijtanden. In dit geval zowel onder als boven. Reden hiervoor kunnen zijn: kribbebijten, langere tijd dragen van een graasmasker of het dicht bij de grond moeten grazen.

Als eigenaar dan de taak om het gedrag van het paard in de gaten te houden, te achterhalen met welk van de drie oorzaken je te maken hebt en dan, indien mogelijk, een oplossing te vinden.

Na een gebitsbehandeling en het corrigeren van de snijtanden kon dit paardje er in ieder geval weer tegen. Wel is het een gebitsprobleem dat je als eigenaar in de gaten moet houden. Je wilt voorkomen dat de tanden zo hard afslijten dat de kroonholte wordt geopend. Dat geeft veel ellende en pijn. Periodieke controle is hier dus geen overbodige luxe.

Een tumor in de mondholte

Wat een reguliere gebitsbehandeling had moeten worden…… De eigenaar van dit paard had 'm net aangekocht. Of ik zijn gebit wilde doen. Nadat ik het paard uitwendig had beoordeeld kwam ik aan bij de leeftijdsschatting. Bij het optillen van de lippen schrok ik toch wel. Een niet zo’n prettig aanblik. Het paard bleek een tumor te hebben, gehecht op de onderkaak. Daar moet hij pijn van hebben bij het kauwen! Wat een reguliere gebitsbehandeling had moeten worden werd voor de eigenaar een vreselijk moment. Zo verdrietig! En wat nu te doen? Gelukkig kon de dierenarts deze tumor goed verwijderen. Het is dan natuurlijk wel de vraag of zoiets terugkomt en op welke termijn. Voor nu gewoon de kiezen behandelen en de snijtanden corrigeren voor zover dat kon. En dan afwachten en goed in de gaten houden. Mijn pleidooi: ook bij de aankoop van een paard….mondje open! En het liefst zo ver mogelijk. Niet alleen leeftijd schatten en de snijtanden bekijken, maar ook de kiezen (of het mogelijk ontbreken ervan). Ik pleit dus voor niet alleen een klinische keuring, maar ook een goede gebitskeuring. Hier zie je waarom!

Snijtanden aangetast door EOTRH

Toen ik dit zag wist ik dat dit paard ontzettend veel pijn had. Daar moest iets aan gebeuren.

Sommige paarden hebben de gebitsaandoening EOTRH wat staat voor Equine Odontoclastic Tooth Resorption and Hypercementosis.

Bij EOTRH worden de tanden van binnen uit aangetast door odontoclasten (cellen) waardoor natuurlijk tandmateriaal oplost. Dit heeft als resultaat dat de tanden broos worden. Dit zie je hier ook er goed. Op de linker tand zie je zelfs al een barst ontstaan. Ook kan het zijn dat de van nature aanwezige cementoblasten aangezet tot het overmatig produceren van cement aan de buitenzijde van de reservekroon van de tand. Cement is een van nature aanwezige bouwstof van de tanden en kiezen, maar met mate. Alleen een klein beschermlaagje aan de buitenkant. Doordat nu overmatig cement wordt aangemaakt komt er een dikke laag om de reservekroon (het deel van de tand dat zich nog in de tandkas bevindt). Hierdoor ‘koeken’ de tanden aan elkaar en ontstaat er overmatige druk. 

Door die druk en/of de poreusheid ontstaat er ontsteking van het tandvlees. Je ziet op de foto ook duidelijk dat er etensresten in de poreuze holtes vastzit. Al met al een situatie die heel erg pijnlijk is voor een paard. Hij kan niets meer verdragen aan zijn snijtanden en zal ook niet meer kunnen eten.

EOTRH begint langzaam. Echter, het is een progressieve aandoening die nooit meer overgaat. Bij EOTRH bestaat uiteindelijk dan ook maar één oplossing. De aangetaste tanden verwijderen. Behouden is géén optie. Het paard heeft ondragelijk pijn. Wetende dat een paard goed zonder snijtanden kan (mits aangepast dieet) maar niet zonder (malende) kiezen, maakt de beslissing makkelijk. En ook al ziet het verwijderen van snijtanden er verschrikkelijk uit, een paard eet vaak gelijk weer en na twee weken sta je altijd weer versteld van hoe mooi zoiets geneest en hoe een paard opleeft!

Een overbeet......een probleem?

Een overbeet. Ik zie het vaker, maar het meest bij kleinere paardenrassen. Ze hebben namelijk evenveel tanden als een KWPN-er van 170cm maar de ruimte in hun mond is veel beperkter. Tanden en kiezen komen dan in de verdrukking en de natuur zoekt daar dan een oplossing voor, vaak in de vorm van een overbeet (en in mindere mate in een onderbeet).

Bij een overbeet staan de tanden en kiezen in de bovenkaak  iets verder naar voren dan die in de onderkaak. Een overbeet (en onderbeet) geven daardoor, indien niet regelmatig gecorrigeerd, problemen in de maalbeweging van een paard.

De bovenste snijtanden slijten namelijk niet voldoende af op de ondertanden omdat er geen contact is tussen beide. Hierdoor ‘groeien’ beide dan ook onbeperkt door en blijven uiteindelijk achter elkaar ‘haken/klemmen’.

Bijkomend aan een over- of onderbeet komen vaak haken op de eerste en laatste kiezen. Zowel de overbeet als de bijkomende haken op de kiezen belemmeren de voor-/achterwaardse beweging van het kaakgewricht in grote mate en daarmee de optimale voedselopname. Bij een over- of onderbeet is periodieke gebitscontrole én behandeling dan ook een pré. Bij goede en periodieke behandeling geeft een over- of onderbeet geen verdere problemen voor de gezondheid als de sprotprestaties van een paard. 

Scherpe glazuurpunten

Kiezen van paarden zijn anders opgebouwd dan kiezen van mensen. Zo hebben de bovenkiezen (hier op de foto) in ieder geval 5 wortelkanalen en 2 infundibula (kroonholtes). Deze tandstructuren zijn omgeven door glazuurranden, het hardste materiaal dat het lichaam van een paard (en mens) kent. De kiezen zijn daardoor perfect geschikt om te malen. Door dat malen ‘slijt’ het oppervlak van een kies goed af. Echter, de zijkanten blijven achter. En daar ontstaan daar scherpe glazuurpunten. Op de foto is goed te zien hoe scherp ze kunnen worden. Vijl je deze punten niet weg, dan ‘snijden’ deze punten in de wang of tong. Dat geeft pijn en belemmerd de voedselverwerking. En wat als je met een neusriem en/of sperriem de wang nog dichter tegen deze punten 'drukt'? Dat geeft natuurlijk verzet en verstoring in de (ontspannen) aanleuning. 

Moet een ezel ook naar de tandarts?

Ja. Voor een ezel is een gezond gebit net zo belangrijk als voor een paard of pony.  Het gebit van een ezel heeft veel overeenkomsten met dat van een paard of pony. Wel heeft een ezel een iets smallere onderkaak waardoor de hoek van het kauwvlak van de kiezen wat steiler is. Ook hebben ze vaker wolfskiesjes in de onderkaak, iets dat je nauwelijks tegenkomt bij paarden en pony’s. Ezels kunnen, net als pony’s, erg oud worden. Dus ook voor ezels is regelmatige gebitsverzorging, vanaf jongere leeftijd, belangrijk en draagt bij aan een gezond en pijnvrij leven.

Doppen.......

Feitelijk zijn dat de restanten van melkkiezen die door de definitieve kiezen uit de tandkas worden gedrukt. Deze drie doppen heb ik onlangs verwijderd bij één paard (leeftijd 3 jaar). Van links naar recht zie je de mate van slijtage. De linker dop is al best ver afgesleten. Deze is van een kies die iets eerder in het wisselproces zit. De dop helemaal rechts is nog best dik, maar zat al wel los en was met de doppentang makkelijk te verwijderen. Merk echter op hoe scherp de punten zijn die er nog aanzitten!! Naast dat een dop klemt op de nieuwe kies eronder, steken die scherpe punten aan de zijkant nog in het tandvlees. Niet zo erg als de dop goed vastzit. Maar wat als hij al los zit? Bij elke maalbeweging tijdens het eten beweegt en ‘prikt’ dit in het tandvlees. AU! Zo’n dop, of drie van die doppen (!!!), kan een goede reden zijn dat een paard, tijdelijk, moeite heeft met kauwen….
Ook hierom is gebitsverzorging bij jonge paarden een must!

Bitseats: nuttig of nutteloos?

Hier trof ik een paard met aanzienlijk letsel aan de wangplooien. Dit letsel ontstaat als de wangplooien tussen het bit en de eerste kiezen bekneld raakt. En dat terwijl ik zeker weet dat de ruiter geen grove hand heeft in het rijden. En toch dit. Hoe kan dat? Twee redenen: (1) dit paard heeft best grote wangplooien  en (b) dit paard is pas 3 jaar oud en zijn eerste kiezen, boven en onder, zijn net ‘gewisseld’. De nieuwe kiezen zijn nu helemaal door en hebben, aan de voorzijde, de vorm van de boeg van een zeilboot en zijn aan de voorzijde daardoor erg scherp. Er is dan niet veel druk nodig om de zachte wangplooi te beschadigen. Door die ‘punt’ iets af te ronden bescherm je die wangplooi, die je natuurlijk niet kunt aanpassen, enigszins. Daarnaast is het goed dat de ruiter bekend is met dit ‘risico’ bij dit paard. Dat afronden noemen we dan een ‘bitseat’. Echter, het zetten van een bitseat vraagt kennis. Overmatig wegvijlen geeft het risico op het openhalen van het wortelkanaal. Of het oververhitten van de kies. Beter dit dus over te laten aan een deskundige.

Een persisterende melktand....

Een persisterende melktand is een melktand die is blijven zitten omdat deze niet door de volwassen tand uit de tandkas is gedrukt. Deze volwassentand zit, in de tandkas, dan niet goed boven deze melktand. Op deze foto zie je het resultaat. De melktand (hier te zien als de 503) zit voor de definitieve snijtand (de 103). Hierdoor sluit de definitieve tand nu niet goed aan bij de andere volwassen snijtand (de 102) én heeft deze nieuwe volwassen tand geen snijtand onder om op af te sluiten en schiet dus door. de kaakhelften kunnen nu niet goed van voor naar achter bewegen waardoor, naar een paar maandjes, de maalbeweging wordt belemmerd. Gebeurt dit onder, dan zou de onderkaak niet makkelijk kunnen ontspannen omdat deze zou blijven hangen. Daardoor ontstaan er dan rij-technische problemen in de aanleuning. 

Een beetje scheef.....

Soms tref je dit….scheef afgesleten snijtanden (diagonaal). Als ik zoiets zie is de eerste gedachte: "Het paard gebruikt meer zijn rechter kaakhelft dan zijn linker. De logische vervolgvraag is dan: "Waarom"? De oorzaak kan zijn dat het paard, net als mensen,  een voorkeurskant heeft om te kauwen. Hier zijnde rechts. Maar het kan ook zijn dat het paard last heeft van (één van) zijn kiezen links en die kant dus ontziet. Als je dit bij je paard ziet, dan is het verstandig de tandarts te bellen en het paard even goed in zijn mond te kijken. In deze casus was er, gelukkig, geen duidelijke reden. Bij zo'n scheef afgesleten gebit corrigeer je de hoek van de kiezen en de lengte van de snijtanden. Dat laatste natuurlijk met beleid, want je wilt niet ‘in het leven’ (wortelkanaal) terecht komen. Na behandeling kon dit paard weer even vooruit!